Yüreğinden Tuna akan Ruse (Pyce)
Avrupa kıtasının içenden çıkıp, Bulgaristan ve Romanya arasından süzülerek, dolana dolana akan ve Ruscuk’tan geçip Karadeniz’e dökülen Tuna, ikinci durak yerimiz… Tuna Nehri tüm tarihi dönemlerde, nehirle yapılan deniz taşımacılığında önemli ve stratejik bir yer tutmaktadır. Ruscuk limanı bu bağlamda hep önem arz emiştir. Ruscuk (Ruse)’de Tuna Nehri kıyısında bulunan Mithat Paşa Evini mutlaka görün…
Bulgaristan‘ın kuzeyinde yer alan ve Romanya‘ya sınırı olan Rusçuk, 178 bin nüfusu ile bir sanayi kenti olması ile ünlüdür. Bir de, Tuna nehri üzerinde kurulu, Romanya ile Bulgaristan’ı bağlayan tarihi çelik köprüsü (köprünün ortasında bulunan gümrük kapısı, aynı zamanda, iki ülke sınırını oluşturmaktadır) ve Osmanlı kültürü kalıntılarıyla bilinmektedir. Ruscuk: Tuna kıyısında ve nehirden yaklaşık 20 metre yükseklikteki düzlükte kuruludur. Bulgaristan’ın 5. büyük şehridir. Güneyinde, Şumnu yolu üzerinde bir tepe evcuttur. Tuna’nın karşı kıyısında Osmanlıların “Yerköy” dedikleri Giurgiu adındaki bir Romanya şehri vardır. Bu şehir ile Rusçuk’u birleştiren “Giurgiu-Rousse Friendship Bridge” adı verilen köprü 2800 metre uzunluğunda ve 30 metre yüksekliğindedir.
Bulgarlar Ruse der. Haritalarda Rousse veya Russe diye geçer. Osmanlı öncesi de Türklerin yoğun olarak yaşadığı Tuna nehri kıyısında bulunan bu verimli toprakların bulunduğu Rusçuk, Osmanlı Valisi olan ve Ziraat Bankası’nın kurucusu Mithat Paşa’nın yaşadığı ve Elias Cenetti’nin doğduğu şehirdir. Türkiye dışında Türk mimari eserlerinin başında gelen Seyyid Mustafa Paşa Camisi’de, Ruscuk’da bulunmaktadır. Son Yeniçeri isyanında cariyeleriyle birlikte yanarak can veren Alemdar Mustafa Paşa, II. Mahmut devri sadrazamlarındandır. 1750 yılında Rusçuk’ta doğdu. Rusçuk Yeniçeri ağalarından Hasan Ağa’nın oğludur.
1877 Osmanlı-Rus Savaşı öncesi, Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Tuna vilayetinin merkezi Ruscuk’tur. 1291 Salnamesine göre, vilayette toplam 2.044.578 kişi yaşamaktadır. Bunların 1.052.128’i Müslüman, 992.450’si ise Gayri Müslümdir. Yani Müslümanlar 60.000’e yakın bir farkla çoğunluğu teşkil etmektedirler. Ruscu’da Tuna Nehri kıyısında bulunan Ziraat Bankası kurucusu Mithat Paşa’nın evi de, mutlaka gezilip görülecek yerlerin başında gelmektedir. Vilayet Ruscuk, Vidin, Sofya, Tırnovo, Tulça ve Varna olmak üzere altı sancaktan oluşmaktadır. Burada bir detay bilgide vermekte yarar var: Tulça’ya bağlı Maçin kasabasının ilginç özelliği hemen dikkatimi çekti Osmanlının Balkanları Türkleştirme projesi kapsamında, Trabzon’un Maçka ilçesinden gelen Lazlar, bu bölgeyi yurt edinmişler. Türkçe konuşan ve Türk geleneklerini yaşatan Maçinliler, kemençe çalıp horon teperek eğlenmenin keyfini çıkarıyorlar. Romanya’nın başkenti Bükreş’te bulunan “Gregori Kazım Müzik Enstitüsü”ne adını veren Maçinli kemençe ustası Kazım da, Romanya’nın ünlülerinden biridir. Maçin, Romence’de Maçka demek. Onlar tam bir Doğu Karadenizliler… Bu altı sancaktan Ruscuk, Sofya, Tulça ve Varna’da Müslümanlar, Vidin ve Tırnovo’da ise, Gayri Müslimler çoğunluktadır. Geçtiğimiz seksenli yıllarda Türklere yönelik baskılar, isim değiştirme, sünnet, göçe zorlama ve asimilasyon uygulamaları sonucunda Anadolu’ya toplu göçler olmuştur. Bu gün hala az da olsa, Rusçuk’ta yaşayan Müslüman Türkler bulunmaktadır.
İçinden Tuna akan kent Ruscuk; sanayi, tarım ve Avrupa’yı nehir ulaşımıyla Karadeniz’e bağlayan liman kenti özelliğinde olmasına karşın; aynı zamanda çevresinde bulunan Şumnu, Deliorman, Filibe, Silistre ve Hoca Nasrettin gibi Türklerin yoğun yaşadığı bölgelerde görülen Osmanlı ve Türk-Alevi Kültürü’nün de izleri görülmektedir… Meşhur Demir Baba Tekkesi de bu bölgededir. Öte yandan, İstanbul’dan hareket eden RORO feribotu, Karadeniz’den sonra Tuna yoluyla Ruscuk ve öteki kıyı şehirlere konuk olmakta ve önemli bir taşımacılık hizmeti vermektedir…
Rusçuk adı ne anlama geliyor?
Osmanlı döneminde Eflak-Boğdan Eyaleti’ne bağlı, Ortadoks Rusların özgürce yaşadığı ve yalnızca Osmanlı’ya vergi ödeyen yarı özerk durumda olan halkların yaşadığı kent Rusçuk’da olduğu gibi; Türkçede “cuk, çuk, cik, cık” ekleri küçültücüdür. Ruscuk; Rusların yaşadığı küçük bölge, yer, köy, kasaba ve kent anlamına gelmektedir. Rehber arkadaşım Münevver öğretmenin anlattıklarına göre, Ruscuk adı da buradan kaynaklandığını ileri sürülmektedir. Ruscuk ya da Russe adıyla ilgili başka söylenceler ve efsanelerde var…
Yüreğinden Tuna akan Ruscuk sokaklarında söylenen “Tuna nehri akmam diyor…” şarkısı, Osman Paşa’nın ve Türk izlerinin Balkanlarda destanlaşan hoş bir öyküsü olarak hep yaşamakta…
ozdendursun@gmail.com