Dünyanın en eski Su Medeniyetini belgeledik (MÖ: 10.500)
Uygarlık Harikası Anadolu Su Medeniyeti
Zamanımızdan 6 bin yıl önce, Taklamakan Çölü’nün 120 metre altında ve toplam 5 bin 100 kilometre uzunluğunda, bir uygarlık ve mühendislik harikası olan Uygur Karızları, Uygur Türkleri tarafından yapıldı. Çinli bilim adamları Uygur Karızları için; yeraltındaki Çin Seddi diyorlar. KARIZ nedir? İş ve su yolu, kar izi demektir. Yeraltında geçirgen tabakada biriken suların, kazılan dikey ve yatay kuyular aracılığı ile yeraltında kadim insanlar(kenkan-mirav-karızcı) tarafından kazılan yatay tünellerde-galerilerde toplanan suların kendi doğal-öz eğimindeki (%1 ile %0,06) akarak tarım ve yaşam alanlarına ulaşmasını sağlayan yaraltı su kanalları sisteminin adıdır karız. Farklı ülkelerde ve farklı isimlerle söylenen ama yapılış tekniği aynı olan karızlar; yeraltı su tüneli, kehriz, kerhiz, keriz, geriz, karez, galeri, lağam, ganat, aflaj, falaj, drenej, fala, foggara, mambo, alkavar, kahn, galeria, pozesiya, katahom, pakios, fagues, hue, hattarat, romani, yapay neher gibi adlandırılmaktadır. Yerinde yaptığım alan çalışmaları sonunda; 66 ülkede ve Anadolu’nun 66 yerinde karız sistemi tarihi su yapıları bulunmaktadır. Zamanımızdan 13 bin yıl önce yapıldığı yerli ve yabancı bilim adamları tarafından doğrulanan Anadolu Karızları gerçeği, bir uygarlık harikası olarak; insanlık tarihinin yeniden yazılmasına neden olmaktadır. SUYUN İZİNDE; Karız belgeseli çalışmalarım 10 yıldır sürüyor. Amasya’da bulunan 24 km. uzunluğundaki Ferhat Su Kanalı da tipik bir karız sistemidir. Amasya ve Zile’de kuruyan kehrizlerin ardından Van’da da suların, binlerce yıl önce Urartular döneminde yapılan 48 kehrizden yalnızca iki tanesi kalmış. Son kehriz ustası (kenkan) Hüseyin Kuşman (67), Van Jandarma Alay Komutanlı’nca çekimine izin verilmeyen Akköprü Mahallesi’ndeki Eski Yengi ve Sofu Kerhizleri başında ağlayarak: “Bir zamanlar Van’ın tüm içme, kullanma ve tarım amaçlı suları kehrizlerden sağlanırdı. Şimdi ise hepisini kuruttular. Ama bir gün kerhiz sularına muhtaç olacaklar. Devlet, yerel yöneticiler ve halk bir olup kerhizleri kurtarmalıdırlar” dedi. DSİ Van 
Bölge Müüdürlüğü’den İnşaat Mühendisi Süleyman Kuşman ise, Urartu ker
hizlerinin kurtarılması için seferber olmalıyız dedi. Amasya, Tokat, Van, Bitlis, Batman, Hasankefy, Mardin, Diyarbakır, Şanlı Urfa, Mersin, Niğde, Nevşehir ve öteki 66 ilde belgesel çekimlerimiz sürüyor. Uygur Karız Araştırma Enstitüsü Başkanu Gafur Nurettin Tolmbök’le Van’da karşılaşmanın heyecanı ise, bambaşka… Metin yazarı, yapımcı yönetmen Dursun Özden, kameraman Oytun Es ve ışıkçı Alaattin Özden’den oluşan çekim ekibi, TRT adına 24′:13 bölümlük belgesel çalışmasını tüm hızıyla sürdürüyor.
| Urartu Kehrizleri |
|
Van’da ilk sulama kanalları ve barajlar M.Ö. 9. ve 6. yüzyıllar arasında Urartular zamanında yapılmıştır. Bunların en önemlisi Menua (Semramis/Şamran) sulama kanalıdır. Urartu Kralı Menua tarafından yaptırılmıştır. Su kaynağı Gürpınar ilçesinin Yukarı Kaymaz köyü yakınlarında, Başet Dağı’nın kalker kayalıklarından doğmaktadır. Van’ın içme suyu bu kaynaktan sağlanmaktadır. Menua/Şamran Kanalı dünya mühendisliğinin bir harikası olarak geçtiği yerlere hayat vermiş olup, işlevini günümüzde de sürdürmektedir. 51 km. uzunluğundadır. Gürpınar, Edremit ve Van’ı sulayarak güzergahını tamamlar. Diğer yandan, Van’da içme ve sulama suyu amacıyla geçmişi Urartulara uzanan, Osmanlılar döneminde yapılan en önemli su tesislerinden biri de “Kehriz”dir. Kehriz olarak adlandırılan ve yer altında açılan galerilerin biriktirdiği suların toplanmasıyla elde edilen kaynak sudur. Bu sisteme Orta Asya Türk devletlerinde “Kares” denilmektedir. Çin, Afganistan’da da aynı sisteme İpek Yolu üzerinde rastlanabilmektedir. 6 Kerhiz Eski Van kentinde 24 Kerhiz ise bugünkü Van’ın bulunduğu şehir merkezindedir. Ancak bu kerhizlerden yalnızca Eski Yengi ve Vakıf Kerhizleri işlevine devam etmektedir. Suyu yumuşak ve temiz Kehriz suyu şehir şebekesinin kesildiği dönemlerde su ihtiyacını karşılamaktadır. |
