Writer: DURSUN OZDEN
– 4 thousand year old story on holy land.
– The story of compassionate water began with Hacer.
– Mankind have been landed on edge of water in every stage of history.
– In waterless places , they had carried water far away, from under ground, above ground.
– Historical water monuments as an engineering marvel. And here, one of them is Makkah Waterways.
– A belief story on trace of sand, in mystery of water.
– Makkah water monuments builded by Zübeyde, the doughter of Abbasid ruler Harun Reşid and Mihrimah the doughter of Ottoman ruler Kanuni Sultan Süleyman.
– Makkah Waterways map, which was drew in the period of Abdülhamid 2nd and found last year, was our main guide.
– Now, it is time to be precious as water…
Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
Water is the source of life. Water is our most valuable asset. The place occupied by water in our culture, our civilisation is unique. In our language there is a saying that goes “May you be precious like water.” In our civilization, in the Holy Koran, in the Verse; Allah decrees; “We created all living creatures from water”. When we think of water these are what comes to our minds. But of course we also remember Zamzam water, in addition to the holiness of this water there is a second holiness. And this is the fact that, it is a link in a chain that spreads from Prophet Ismail to our Holy Prophet and this chain has continued to this day.
Dr. Ekrem Keleş
Everything, every living thing, has found life with water. As understood from this expression in the Ayat al Karima, water is exceptionally important in the sustainment of living things and human life. It is not possible to sustain life without water.
Narrator
It is a universally known fact that the date holds an importance as great as water. The date, which was always supplied for the Muslims who performed their Hajj duty, took a guiding role in the waterway that was built by Zubaidah.
Remzi Demirlikan
The engineers of the time, who were researching in the environs of Mecca, found a garden of dates in the spring locale of Ayn al-Zubaidah, the Zubaidah Water. Of course, just like every green thing that points to existence of water, this garden of dates points to the existence of water. They researched and supplied the water from a depth of 30 meters. The dates, which were grown in the gardens that were irrigated with that water, were offered for the nutrition of the hajjis. When Zubaidah was informed of this news, she said, “People are more important than trees. Those trees can be neglected, but take that water and bring it to Mecca. Find a way to accomplish this”.
Dr. Yahya Hamza Koshak
Sultan Zubaidah is the wife of Abbasid Caliph Harun al-Rashid. As Mecca flourished and grew, the Zamzam Well fell short of meeting the demands of people. And Sultan Zubaidah contemplated how to supply water to Mecca. She merged Hunayn, Saqabah and Sherai water canals following the Jabal Al-Nur Mountain route. Then, she brought it from Jabal Al-Nur Mountain to Misfalah also known as Majid Well.
It was one of the water canals built by Sultan Zubaidah. Zubaidah Waterway was the main canal coming from the old Ta’if road to Mecca entering from Misfalah. Sultan Zubaidah had a second canal built from Numan Valley to Arafat, Muzdalifah and Al-Mina. Years passed under these conditions. The water in Zubaidah Waterway was fresher and richer than all other resources.
Narrator
It will be reasonable to state that Ayn al-Zubaidah is a marvel of thought when we consider the characteristic features of this waterway that was constructed in the Abbasid Period and the facilities of that time. The engineering techniques, which were used in the Zubaidah Waterway throughout its course, hold details that are admired today by many experts.
Remzi Demirlikan
This water, which was brought up to Aziziye locality, again came across a great obstacle. That obstacle involved going through very hard rock layers.Ayn al-Zubaidah is not only a charity marvel but also an engineering marvel. Accomplishing this with the technology of that time goes beyond our understanding.There are many aspects that we cannot figure out. Firstly, there is a very low slope. In other words, the slope, in which the water must be taken from its source and brought up to Haram-al-Sharif, is about five per thousand. We cannot comprehend how this was measured with the devices of that time and how this was implemented under the ground.
Dr. Zekai Sen
The visitors of the area have probably seen it; I don’t want to call it a back-up for Zamzam Well, but AinZubaidah waterway was built to supply water to Meccans. This kariz system in Numan Valley in Ta’if is a technological wonder. This technology was widely used in Iran, Middle Asia and even Spain.
Dr. Yakup Basmaci
Ain Zubaidah springs from clearly-cut valleys and mountains known as the Scarped Mountains. The valley closest to Mecca Mukarramah, or more precisely Arafat, is Numan Valley. According to our studies, this valley daily delivers 30.000 or 40.000 m3 of water. That’s a major thing. A resource of water to provide all the water required for Mecca, which had a population of a couple of thousands in 1970s. Ain Zubaidah had a flow rate of 20-30 cubic meters during the Ottoman renewal period and in 1970s, when the water gallery to Mecca was treated to prevent leaks. For Mecca Mukarramah of that time, 30.000 m3 of water was adequate for 300.000 and even 400.000 people. As the population grew rapidly, they analyzed the water of the Red Sea and developed a new system. Ain Zubaidah is a qanat system found throughout the Middle East, Pakistan, Iran and of course Turkmenistan. It was built with a beam system.
Dr. Omar Eburizaiza
When we study the qanats, we see that some of them have a diameter of one meter. Some of them are as big as this room. A cow can enter it. Why? That is because this measurement changes according to the amount of water that is collected in Saudi Arabia. If the valley is big, then that qanat is constructed big. If the amount of pouring water is low, a small qanat is constructed. This is the scientific aspect of the work. When we examine the channel slope, we observe that it was designed very well. The water is not caught in whirlpools; sunrays and salt sediments do not accumulate in here. As I have just said, it was designed very well. The water reaches up to Arafat. It is distributed on the Hill of Forgiveness. They call it ‘Jabal al-Rahmah’. Most of the people are there on the eve. There are nearly two hundred and forty beautiful water tanks in the place where they distribute the water. Most of them are used as warehouse. Some of them are on the mountains. Therefore, water is conveyed to the people in different places via gravity. Some of them are for camels and sheep while the covered and clean ones are for people.
Narrator
Zubaidah Waterway, which was built in the 8th century AD, is the greatest indication of how the technology which was used at that time, still holds quite considerable details today. Zubaidah Waterway, which was built with great meticulousness and which eliminated the water problem in Mecca, continues to fulfill the water need of hajjis who come to visit the holy lands with another route and fittings that are engineering marvels.
Dr. Omar Eburizaiza
We have a large project that is based upon improving the Zubadiah Waterway as much as possible. We are studying its slope by taking the historical findings into account. We are studying its structure in scientific dimensions. The foundation, which was led by Zubadiah, is with us. Zubadiah Waterway is a very beautiful water source system that has been supplying potable water from Naman Valley to Arafat, Muzdalifah, Mina and Mecca Al-Mukarramah for 12 centuries. This project was conducted in the seventh or eighth century in the period of the Abbasid Caliphate with the design and investment by the Muslims of Baghdad. This awe-inspiring project was performed under the supervision of Zubadiah. To define it from a scientific perspective, I must say that this is one of the best water source projects that I have ever seen in my life.
Narrator
Zubaidah Waterway, which is an engineering marvel, evokes the features and measurements of qanat, kariz, falaj and the gallery system that is existent in many countries of the world with its texture that is seen underground and on the surface.
Dr. Omar Eburizaiza
When Zubadiah Waterway is mentioned, ‘kanavat’, ‘hazarat’, ‘hazzanat’, ‘bazzanat’, ‘ehvat’, and ‘uyun’ are among the first qanats that come to mind. The amount of water, which has been entering these qanats for twelve centuries, ranges from 30 thousand to 40 thousand cubic meters. Its total distance between Naman Valley and Mecca Al-Mukarramah is approximately 40 kilometers. The length of the qanat is 32 kilometers including the distribution system. There are 286 harazats that have been shown to me in this project. Some of them were destroyed. I have no information regarding those. I am sure that there are more than 286 of them. However, I have found only 286 harazats. The number of bazanats, which are water tanks, in Mecca Al-Mukarramah is 39. All waters move via gravity. They move from the source to the houses via gravity. When we examine the kanavat system from a scientific perspective, the fact that we see their positions were selected very well is another feature that adds beauty to Zubadiah Waterway. The selection of these positions is not random. It was performed according to scientific foundations. I’m sure that these scientific selections were performed by the best scientists. Why is this project very good? That is because it has kept carrying water for twelve centuries. Everyone talks about sustainability these days. If this system can carry water for twelve centuries, this is a sustainable design. Many new projects are being performed now. None of them will remain after ten, fifteen or twenty years. However, this project will remain functioning. If it is studied and cared well, this project will continue to exist for many years to come.
Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
Many important developments occurred around that water source throughout Islamic history. That is to say, the entire Islamic world, which spans five continents, aimed to drink from the Zamzam water. To bring water here and to carry water from here always preoccupied the minds of the great figures of the Islamic state. Very important waterways were built from the Abbasid Period to the last stages of the Ottoman Empire, and water was supplied.
Narrator
The Ottomans, who served the holy lands between 1517 and 1919, cleaned all the wells that survived from the Abbasid Period to their time; opened up wells; and constructed cisterns and dams. Since Mecca, in which big dams were built against the great floods that reached up to the doors of Baytullah, is the focal point of the Islamic world, it also has a distinct significance for the Ottoman Empire.
Dr. Omar Eburizaiza
Of course, Ayn al-Zubaidah was built by a woman named Zubaidah. Many people claim that the women had no activity in Islam. She is a woman, and she built all these structures a long time ago.
According to an account, this was a very expensive project. When all her money was spent for the project and she had no money left to pay the workers, she sold all her diamonds in Baghdad in order to pay for the efforts of the workers. She asked her family and her husband to give more money. She spent so much money for this project. We have been praying for her for twelve centuries. As I said, I am grateful for all administrators, princes and other people who have supported this project from the Abbasid Caliph to our time.
Narrator
The Ottoman Empire, which provided the Islamic world with rare works performed by great masters, takes its place on the stage of history. The Ottoman Empire put forward the desire to serve the holy cities even before the holy land came under Ottoman rule. In fact for centuries the Ottoman regional policy had been based on ‘bringing services’ and the sultans saw themselves as the guardians of the holy land. When the Hejaz region was under Mamluk rule, the aid sent by Ottoman sultans and the people shows the love our ancestors felt toward the sacred land.
Dr. Zekai Şen
First of all, we have so many great services done for that region, especially for Mecca and Medina during the Ottoman Empire period… Today, people who go to umrah, to hajj first see the porticos at Kaaba. Previously, there used to be a citadel nearby, to protect the region. But apart from these, so many great services related to water that are hidden from view were brought to Mecca and Medina during the Ottoman period.
Remzi Demirlikan
Beginning with the time of Yavuz Sultan Selim, the Ottoman Empire identified the service for the Hejaz Region as a service of top priority. The Empire tried not to hinder the services for Hejaz, Mecca, Medina and their environs even at the time of the greatest wars and under any circumstance. Among the primary services are the safety of the roads, safety of the hajjis, facilitation of the transportation for the hajjis, fulfillment of the needs of the hajjis, supply of water as well as health issues. None of the sultans of the Ottoman Empire ever distanced himself from these duties. These services were never interrupted in spite of the wars in various fronts and the hardships that were experienced especially in the last stages of the Ottoman Empire.
Narrator
Fountains, cisterns, water channels and waterways… These structures, each of which can be identified as a work of art, are the most elegant traces that were brought to the Islamic world by the Ottoman Empire.
Dr. Ekrem Keleş
The reservoirs at Muzdalifa, at Arafat still exist. They brought water all the way to Mecca. They provided water to the pilgrims. Again, numerous charitable monuments built by our ancestors for this purpose still stand at Mecca and around the city… Islamic civilization is a water civilization and for both the Seljuks and the Ottomans, for our ancestors, this gained an even greater importance. Our ancestors built fountains, wells, water canals, waterways everywhere. As their grandchildren, our responsibility is to continue this grand insight and understanding, to explain the importance of water and to live accordingly.
Narrator
Gifts were sent with the Surre Procession, lands that yielded high income were dedicated on behalf of Haramayn in the periods of Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet and Sultan Murat II. Sultan Mehmet the Conqueror transferred money to the region from the valuables obtained from the conquest of İstanbul. Additionally, the efforts shown for the safety of the Hajj roads, for the building of the Hejaz railroad and to relieve the water shortage in the region are the biggest examples of the ways the Ottomans protected the holy land. This historic structure, which was designed by Mimar Sinan in the holy lands, is a proof of being blessed like water. Mihrimah Sultan, for whom he had this work built, is just like a mother who is still remembered with benediction for the charitable work that she performed for the people of Mecca.
Dr. Omar Eburizaiza
Following the Abbasids, the Ottomans took over. Excuse me if I say the name of that woman wrong even if I have heard her name many times. She is a good woman and her story is very beautiful. She is from İstanbul. She came to Mecca and detected problems in the Zubadiah Waterway. So, what did she do? She solved all problems by paying from her own pocket. She supplied all the money that was required for the repair. She gave a large sum of money in order for the water to reach Haram in Mecca from its source.
Narrator
The 40-km waterway – which was constructed by Harun al-Rashid, the ruler of the Abbasids, for his wife Zubaidah upon a dream that she saw according to an account, and which spans from Mount Ta’if to Mecca – is the first of the historical structures in the holy lands that survived to our time. The second one is the 24-km Mihrimah Sultan Waterway that was built between Arafat and Mecca by Mimar Sinan for Mihrimah Sultan, the daughter of Suleiman the Magnificent and Hürrem Sultan.
Dr. Yahya Hamza Koshak
After a long time had passed, the other waters coming to Mecca started to become salty and to diminish. People began to complain of water shortage. Until Sultan Suleiman the Magnificent’s daughter Mihrimah Sultan. She gave the order that the water from Mina be brought to Mecca. Mihrimah Sultan had connected the water from Mina with the old Zubaida waterway via a water canal under the Emirate. The palace of the old King Faisal had been connected to the water canal under the current Emirate with the other Zubaida canal coming from the old Taif road.
Remzi Demirlikan
Our ancestors have a saying: “Skill is subject to compliment; the goods that find no customer are considered a loss”. The fact that the Empire was experiencing its golden age in economic and political terms and the fact that there were such charitable people was influential in Mimar Sinan’s setting forth his skills, and such facilities provided Mimar Sinan with great opportunities.
Narrator
For Mimar Sinan, chief architect of the Ottoman, the woman he loves is the one that gives life. Two of his works, which confirm this idea, are the mosques that he built on the two coasts of İstanbul on behalf of Mihrimah Sultan. These mosques, which are located in Edirnekapı and Üsküdar respectively, witness a celestial sight on March 21, which was Mihrimah Sultan’s birthday. When the sky is vieved on this date from Mihrimah Sultan Shrine in Süleymaniye and from the Maiden’s Tower, one can observe that the Sun sets behind one of the mosques and the full Moon rises behind the other. This meeting of the Sun and the Moon shows Mimar Sinan’s love for Mihrimah Sultan. It can be stated that this love is enlivened again in the sky. The waterway, which was granted to the holy lands by Zubaidah in the 8th century AD, was taken no and repaired centuries late by a woman again. For that reason, Mihrimah Sultan went down in history for not just her charity but in terms of the place and importance of women in the Islamic world.
Dr. Omar Eburizaiza
Turks built the Zubaidah Waterway that spans from the beginning of Mecca, which we call Mahbas Al-Jin, to Haram Region. Of course, this was accomplished with the help of that woman. That woman spends a lot of money for this task. There are also many Turkish sultans who helped this project. During their rule, these sultans sent engineers and workers when the Zubaidah Waterway was damaged. Both local engineers from Mecca and other engineers from neighboring countries and cities like Egypt, Turkey, Damascus and İstanbul were tasked. As I said, all these developments happened in the period of the Ottomans.
Dr. Yakup Basmacı
And here we saw the union and togetherness of the Islamic world, seeing how fraternities, closeness between people could survive for over a thousand years through providing water made us very happy and I know that this is a way of life for us too. Ottoman monuments need to be protected; but if we revive the services of the Ottomans as a function, a duty, the principle of being useful, this would give us the opportunity to plan and build new monuments again.
Narrator
The Ottoman Empire, which served the holy lands for 400 years, did not neglect this region even in its hardest times. An 80-km water distribution line, which was built during the rule of Abdülhamit II and which spanned from the coast of the Red Sea to Mecca, and the Mecca Waterway Project guide new activities even today as money of engineering. A 1/4000 scale contour Mecca Waterway Map, which has been recently found in İstanbul, is another proof of the importance attached to the holy lands by the Ottoman Empire.
Dr. Ekrem Keleş
There are certainly many beautiful messages in Islam about water. For instance, the believers are advised not to waste the water. The believers are given an education. Do not waste the water even if you are performing ablution by a river or a sea. Think about a large water body that flows. You are by the sea. You are by the lake. Our books advise us to use the water without wasting it even if we are by a water body.
Narrator
When global warming and climate change are taken into account, we see that the importance of water has increased much more compared to the past. For that reason, the Islamic world devotedly implements the studies, which are led by the sustainable projects, in line with the established collective consciousness.
Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
This historical process has continued for centuries in a healthy and safe manner. Therefore, when people say, “Be sacred like water”, we really comprehend that water is a very sacred thing for us. In view of this comprehension, the Organization of Islamic Cooperation has prepared the water vision. That is because water will be one of the most important reasons for the problems that will arise among states and communities in the 21st century. The problem will not be the water itself, but the shortage of water.
Narrator
Our world is becoming a desert day by day due to the drawn and dried-up water sources. Against this threat, local, regional and international organizations including governments point out the strategic importance of water and try to find a solution in regard to this. The studies, which are conducted to fulfill the water need of Mecca, gain importance in this respect.
Dr. Omar Eburizaiza
Mecca and its environs are depended on purifying the water from salt. As the government, we want to build a backup system that will provide us with water in case the treatment networks malfunction. We have 10 professors for the design of this unit. We are now designing the underground dam. We are designing the well system that takes the water from the back of the dam and connects all wells to the tanks located in Arafat, Muzdalifah and Mina. Moreover, we want to build a museum to show the beauty of this project and its scientific aspect to the people, hajjis, local community and the people who come here as guests. You can see many beautiful things in this project. You can see the decoration, science, underground and surface qanat designs. Imagine the water coming from its source to your house for 40 miles via gravity.
Narrator
On the other hand, Dr. Usama Al Bar, the Mayor of Mecca, who asserted that the Zamzam has not dried up for thousands of years and will not dry up in the future, clarified a number of problems faced by Mecca. Usama Al Bar, emphasized that the population of Mecca reaches 4 million in Hajj seasons and they are determined to solve the problems such as the narrowness of the circumambulation area and the traffic jam, said, “In the past, 300 thousand people could perform their prayers in the Kaaba at the same time. We increased this number to one million thanks to the stories that we added. 2 million people will be able to perform their prayers at the same time thanks to the stories and the new courtyard that will be added to the circumambulation area.” Al Bar, who announced that construction vehicles would level the Omar Mountain after the end of the Hajj season, stated that the courtyard of the Kaaba would be enlarged by doing so. Will the Ottoman porticos, which constitute a work of art, be demolished during these extension operations within the Kaaba project? Time will tell.
Dr. Zekai Şen
If we ask, “What is Ayn al-Zubaidah?”, we can state that it is a marvel of thought in that period. Water wants to move in the ground, but it cannot move in the environments where there are a number of very small particles. What did they do? Let’s think about that. For instance, let’s say that a sewer excavation will be performed and pipes will be laid. First, we open a pit along the pipe route. Imagine a pit that spans over such distance. What do they aim to do by placing large rocks in the lower section of the pit? It is a sort of pipe today to move the groundwater comfortably in the ground. However, what happens to the water when the pipe cracks up due to a weak spot? The water is blocked by it. These are not like that. How long are they? These do not crack up. They are completely formed of rocks. Imagine a tunnel under the ground. That tunnel has sections for people to walk on. It was filled with large stones, blocks or pebbles in order for the water to flow. Naturally, it does not require any energy except for the gravitational energy. The water was brought to Mecca from the upper sections of the valleys around Ta’if.
Mehmet Ali Bulut
Mecca is a female… Although it seems masculine, it is actually a feminine city. It has a connection with three women. It is very interesting that there is a woman, Hazrat Hajar, in its foundation. Then, there is Zubaidah, the wife of the Harun al-Rashid, who came to city’s rescue for water with her individual facilities. She brought water. When this waterway deteriorated and water shortage began in Mecca again, another woman took the stage. Mihrimah Sultana, who was the daughter of Suleiman the Magnificent, brought water there.
Narrator
Zamzam, the birth of which was witnessed by Hazrat Hajar, was given a waterway in the Abbasid Period with the charity of Zubaidah. In the Ottoman Period, this waterway was renewed and it continued its service for the hajjis with the devotion of Mihrimah Sultana.
Samet Aykaç
This point that you see on our left side is a water channel known as Ayn al-Zubaidah that was built by Zubaidah, the wife of Harun al-Rashid, from a water source that was forty kilometers away from here in order to fulfill the water need of the hajjis using her own personal wealth without spending any money from the state treasury.
Narrator
Mecca has always been the focal point of the Islamic world that spans over five continents. The Ottoman Empire had expressed its wish to serve Haramayn even before the holy lands came under its rule. The Ottoman Empire performed important activities regarding the Zamzam and waterways for 400 years between 1517 and 1919 when it ruled over the Arabian Peninsula.
Mehmet Ali Bulut
Yavuz Sultan Selim wrote to Suleiman the Magnificent from Egypt. He said, “From now on, if a hajji is not able to arrive in the Kaaba after setting out from his house because of human intervention, the responsibility is on us.” The truth is hidden here. He says that it is their concern if anyone sets out from his house from any place in the world and cannot reach Mecca. He says that everyone must be able to arrive in Mecca. This is the philosophy.
Remzi Demirlikan
There are many facilities that survived up to our time and that can be listed among these services. The additions, maintenance and repair work, which were performed on Ayn al-Zubaidah, come first among these services. There are also water structures that were constructed in Jeddah, the first door for the hajjis who arrive in the Arabia and Hejaz by sea. Water is brought to Jeddah today from a water source that is called Ayn al-Wazir, the Vizier Water.
Narrator
The Ottoman Empire, with a mission to preserve what existed in the holy lands, renewed the channels, bridges and wells. They also repaired and cleaned the structures that were in unserviceable condition. Among these services, the ones that were related with the Zamzam and Ayn al-Zubaidah were performed at the time of Suleiman the Magnificent with the closeness felt by his daughter Mihrimah Sultan a towards the holy lands and Zubaidah.
Samet Aykaç
This water channel, which was renovated again by Mihrimah Sultana, the daughter of Suleiman the Magnificent, was lengthened from here up to Muzdalifah and even Mecca, and it was put at the disposal of the hajjis in this way.
Narrator
Sultan Selim of the Ottoman Empire had everything renewed in Haram. He had over 500 porticos (domes) built. The interior sections of the domes were decorated with Islamic art. On the other hand, Ottomans’ water and waterway services, which began with Mihrimah Sultana within four hundred years in which the Empire ruled over the holy lands, continued at intervals until the period of Abdülhamit Han.
Remzi Demirlikan
Abdülhamit Han had the first water treatment facility built in the 1900s for the hajjis and other people to reach water and not to be deprived of it. It was built using the latest technologies of the time. It was a pioneering facility in Arabia and the world. Today, the process is called desalination, that is to say, purification of the seawater. It is called tahriya in Arabic, and it means demineralization. The facility was put into service in 1904-1905.
Narrator
Zamzam, which has been offering cure to the Islamic world for 4 thousand years as a symbol of belief, brings another heritage from the past to our time with the traces of the Ottomans. The expression of the respect and love felt by the Ottoman Empire for the holy lands finds meaning with the rare works that were built for the Zamzam. This journey, which we have embarked for the holy water, will span from the Ottoman Empire to our time. The hearts, which come together in the Hajj journey, will find a voice with the cure of Zamzam and the unity of belief… The observations of the believers who went to the holy lands for Hajj and Umrah, and the effects of these lands on their lives will be a source of inspiration for those who will perform Hajj and Umrah, and shed light on their sacred journey.
One of the most important threats that await the world is aridity due to global warming and climate change. Just like every water source on earth, the conscience consumption of the Zamzam holds a great importance for the entire humankind. The mutual activities performed by the Islamic world for water consumption bring along the precautions that are taken for the Zamzam. The representatives of many national and international organizations such as World Health Organization, UNESCO and the Organization of Islamic Cooperation conduct serious studies regarding the strategic importance of water, water usage awareness, water culture and water vision.
Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
We prepared a document by bringing together the ministers who are responsible for water from all Islamic countries and from 57 countries that are members of our organization. After a long technical preparation, this document was submitted to the ministers in their meeting and ministers from 57 countries accepted it. Now, this water vision has determined the basic principles and parameters on how the cooperation regarding water will be established, how we will treat water and how the water must be protected and utilized in the best manner as a divine thing. Our wish is that the cooperation among the governments of the Islamic countries will reach concrete results around this water vision document…
Documentary Director and Written by: Dursun OZDEN
MEKKE SUYOLLARI & Zemzem Mucizesi
Anlatıcı (Spiker)
– Kutsal topraklarda geçen, 4 bin yıllık bir öykü…
– Hz. Hacer ile başlayan, rahmet ve rahim olan suyun öyküsü…
– Tarihin her döneminde; insanoğlu, subaşını yurt tutmuştur.
– Suyun olmadığı yerlere de çok uzaklardan, yer altı ve yer üstünden su getirmiştir.
– Kutsal topraklarda, mühendislik harikası tarihi su yapıları… İşte bunlardan biridir Mekke Suyolları…
– Kumun izinde, suyun gizinde bir inanç öyküsü…
– Abbasi hükümdarı Harun Reşid’in eşi Zübeyde Hatun ve Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan tarafından yaptırılan, kutsal topraklara can veren Mekke su yapıları; zamana inat hala ayakta duruyor.
– Osmanlı padişahı 2. Abdülhamid döneminde çizilen ve geçtiğimiz yıl İstanbul’da ortaya çıkan renkli, 1/4000 ölçekli ve tesviye eğrili olan, kayıp Mekke Suyolları haritası rehberimiz oldu…
– Artık su gibi aziz olmanın tam zamanı…
Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
Su, hayatın kaynağıdır. Su, en aziz varlığımızdır. Kültürümüzde, medeniyetimizde suyun yeri eşsizdir. Dilimizde, “Su gibi aziz ol” derler. Medeniyetimizde, Kurân-ı Kerim’de, Ayeti Kerime’de; ”Sudan her canlı şeyi yarattık” diye buyurur Cenâb-ı Hak. Su deyince bu manalar geliyor zihnimize. Fakat tabii zemzem suyu da, bu suyun mukaddesliği yanında ikinci bir mukaddestir. O da, İslam tarihinden Hz. İsmail’den Hz. Peygamberimize uzanan uzun bir zincirin halkasıdır. Ve o halka bugüne kadar devam ediyor.
Dr. Ekrem Keleş
Her şey, canlı olan her şey, sudan hayat bulmuş. Ayêt-i Kerime’deki bu ifade ile dolayısıyla su; canlı varlığının devamında, insan hayatının devamında son derece önemli. Susuz hayatın devam etmesi mümkün değil.
Anlatıcı
Su ve kadın. Doğanın katıksız iksiri suyun, Zemzem’e dönüşüp akışında, bir anne şefkatindeki kutsallığının yeri ve önemi büyük. Bu anlamda Hz. Hacer, Zemzem’in tarihinde adını andığımız ilk kadın, ilk anne olacaktır. Aradan asırlar geçecek ve Zemzem’i bir yaşam damarı gibi kutsal topraklara taşıyan su yolları, yine iki kadının, iki annenin adıyla anılacaktır. Onlardan ilki, Abbasi Dönemi’nde bir başka suyu Mekke’ye getiren, Zübeyde Hatun’dur…
Remzi Demirlikan
Mekke’de civarı araştıran o günün mühendisleri, bugünkü Ayn Zübeyde’nin, Zübeyde Suyu’nun, kaynak pınar mevkiinde, bir bahçe, hurma bahçesi buluyorlar. Tabii her yeşilin suyu ifade ettiği gibi, suyun varlığına işaret ettiği gibi, bu hurma bahçesi de bir suyun varlığına işaret. Araştırıyorlar, evet bu su, oldukça derinden, 30 küsur metre derinden temin ediliyor ve o suyla sulanan bahçelerde yetiştirilen hurmalar, hacıların beslenmesine arz ediliyor. Bu haber Zübeyde Hanım’a vardığında, Zübeyde Hanım şöyle buyuruyor. Diyor ki; insan ağaçtan daha önemlidir, o ağaçlar ihmal edilebilir fakat o suyu alın Mekke’ye ulaştırın, bunun yolunu bulun.
Dr. Yahya Hamza Koshak
Zübeyde Hanım, Abbasi Halifelerinden Harun Reşid’in eşidir. Mekke büyüyüp genişleyince Zemzem Suyu orada yaşayanlara yetmez oldu. Zübeyde Hatun; “Mekke’ye nasıl su getirebilirim” diye düşünmeye başladı.
Eski Taif yolu olan Nur Dağı tarafından gelerek Huneyn, Sakaba ve Şerayi su kanallarını topladı. Oradan da Sel yolundan ve Nur Dağı yolundan gelerek, Macid Havuzu diye adlandırdığımız Misfele’ye getirdi.
Bu su Zübeyde hanımın yaptırdığı su kanallarından birisiydi. Zübeyde Su Yolu, Mekke’ye eski Taif yolundan gelerek Misfele’ye giren ana kanal idi. Zübeyde hanım ikinci bir su kanalı daha yaptırdı. Numan vadisinden Arafat’ta, Müzdelife’den Mina’ya kadar. Bu şekilde yıllar geçti. Zübeyde kanalının suyu, diğer tüm sulardan daha tatlı ve daha güçlüydü.
Anlatıcı
Abbasi Dönemi’nde inşa edilen bu su yolunun taşıdığı karakteristik özellikler, o çağın imkanları göz önüne alındığında, Ayn-ı Zübeyde’nin bir düşünce harikası olduğunu söylemek yerinde olacaktır. İzlediği uzun güzergah boyunca, Zübeyde Su Yolu’nda kullanılan mühendislik teknikleri, bugün birçok uzmanın takdir ettiği detaylara sahip.
Remzi Demirlikan
Aziziye semtine kadar getirilen bu su, orada tekrar büyük bir engelle karşılaşıyor. O engel de, çok sert kaya tabakalarının geçilmesi gerekiyor. Ayn Zübeyde bir taraftan böyle hayır abidesiyken, bir taraftan da, bir mühendislik abidesi. O günün teknolojisiyle, bunun yapılması, bugünkü aklımızla çoğu ermediği noktalar var. Birincisi, arada çok düşük bir meyil, yani kaynaktan o suyun alınıp ta, Harem-i Şerife’ye kadar getirilmesi gereken meyil, binde beş civarında. Ve o günün cihazlarıyla bunun ölçülmesi, bunun yer altında uygulanması bizim aklımızın ermediği bir konu.
Prof. Dr. Zekai Şen
Ayrıca o bölgeye gidenler mutlaka görmüşlerdir, Zemzem kuyusuna takviye olarak demeyeceğim ama; Mekke sakinlerinin susuzluk çekmemesi için Ayn-ı Zübeyde su yolu vardır. O da Taif’e doğru, Vadi-i Naman içinde bizim karız dediğimiz kanat denilen. Zaman zaman İngilizcede de öyle. Harika teknolojiler vardır. Bu teknolojiler de İran’da, Orta Asya’da çok bol miktarda hatta İspanya’da bile oralara Müslümanlar tarafından getirilmiştir.
Prof. Dr. Yakup Basmacı
Ayn-ı Zübeyde, bu bahsettiği Scarped Mountains deniliyor, böyle bıçakla kesilmiş gibi dağlardan, vadiler türüyor. Bu vadilerden, Mekke Mükerrem’e daha doğrusu; Arafat’a en yakın olanı Vadi-in Naman, Naman Vadisi. Bu vadi, bizim sonradan yaptığımız çalışmalarda günlük 30.000 veya 40.000m3 yerin olduğu bir vadi. Bu çok önemli bir şey. 1970’li yıllarda nüfusu birkaç yüz bin olan Mekke-i Mükerrem in suyunu kâmilen karşılayacak bir su kaynağı. Ayn-ı Zübeyde, Osmanlı tadilatı ve biz 1970’li yıllarda Suudi Arabistan’a ulaştığımızdaki galeriyi kaçakları önlemek için, çelik boyayla alıp Mekke’ye ilettiklerinde debisi 20 ya da 30 bin m küp olan bir suydu. Mekke-i Mükerrem’in o günkü şartlarında 30.000 m3 suyu 200.000 ile 300.000 hatta 400.000 nüfusa yetecek kadar suydu. Birden nüfus artmaya başlayınca, Kızıl Deniz’in suyunu tahlil ederekten bir sistemler geliştirdiler. Ayn-ı Zübeyde, bizim Ortadoğu bir taraftan Pakistan, İran, tabii ki bizim anayurdumuz Türkistan’a kadar uzanıp giden ilerlerde geçerli olan kanat sistemi. Kereş sistemi ile yapılmış.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Kanat konusunu ele alırsak, bazılarının çapının bir metre olduğunu görürüz. Bazıları ise bu oda kadar büyük. İçine bir inek girebilir. Niye? Çünkü bu Suudi Arabistan’da toplanan su miktarına göre değişmektedir. Eğer vadi büyükse, kanat ta büyük olur. Eğer dökülen su az olursa o zaman küçük bir kanat inşa edilir. Bu işin bilimsel yönü. Kanal eğimine bakarsak çok iyi tasarlanmış olduğunu görürüz. Su burgaçlara kapılmaz ve güneş ile tuz tortuları burada birikmez. Demin de söylediğim gibi çok iyi tasarlanmış. Su Arafat’a kadar ulaşır. Rahmet dağında dağıtılır. Ona ‘Cebel-ü Rahma’ derler. Arife gününde insanların çoğu oradadır. Suyu dağıttıkları yerde iki yüz kırka yakın güzel su tankı bulunmaktadır. Birçoğu depo olarak kullanılır. Bazıları dağların üstündedir. Böylece farklı yerlerdeki insanlara yerçekimi vasıtasıyla su iletilmektedir. Kimileri deve ve koyunlar içindir, üstü kapalı ve temiz olanlar ise insanlar içindir.
Anlatıcı
MS. 8. asırda yapılmış olan Zübeyde Su Yolu, o zamanlar kullanılan teknolojinin bugün halen ne denli kayda değer detaylar taşıdığının en büyük göstergesi. Büyük titizlikle inşaa edilip Mekke’deki su sıkıntısını ortadan kaldıran Zübeyde Su Yolu, bir başka güzergahı ile sahip olduğu mühendislik harikası donanımla, bugün kutsal toprakları ziyarete gelen hacıların su ihtiyacını karşılamaya devam ediyor.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Zübeyde Su Yolu’nu mümkün olduğunca iyileştirmeye dayalı büyük bir projemiz var. Eğimini, tarihi bulguları göz önünde bulundurarak inceliyoruz. Yapısını, bilimsel boyutlarda inceliyoruz. Zübeyde Hatun önderliğindeki vakıf da yanımızda. Zübeyde Su Yolu, 12 yüzyıldır Naman Vadisi’nden Arafat, Müzdelife, Mina ve Mekke-i Mükerreme’ye içme suyu sağlayan, çok güzel bir su kaynağı sistemi. Bu proje, yedi ya da sekizinci yüzyılda Abbasi halifeliği döneminde, Bağdat’lı Müslümanların tasarımı ve yatırımıyla yapıldı. Bu hayranlık uyandırıcı proje Zübeyde Hatun’un denetimi altında gerçekleşti. Bilimsel açıdan tanımlarsak, hayatımda gördüğüm en iyi su kaynağı projelerinden biri.
Anlatıcı
Bir mühendislik harikası olan Zübeyde suyolu; yer altı ve yerüstünde görünen dokusuyla, dünyanın pek çok ülkesinde var olan ganat, karız, aflaj ve galeri sisteminin özellik ve ölçülerini çağrıştırmaktadır.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Zübeyde Suyolu denince, ‘kanavat’, ‘hazarat’, ‘hazzanat’, ‘bazzanat’, ‘ehvat’, ‘uyun’ ilk akla gelenler. Bunlar suyla alakadar mühendislik terimleridir. Bu ilk konumuz. On iki yüzyıldır bu kanatlara giren su miktarı günde 30 ila 40 bin metreküp arası değişmektedir. Vadi Naman ve Mekke-i Mükerreme arasındaki toplam mesafesi 40 kilometre civarındadır. Kanadın dağıtım sistemiyle beraber uzunluğu ise 32 kilometre. Bu projede bana gösterilen 286 harazat vardır. Bazıları yok olmuş. Onlar hakkında bir bilgim yok. 286’dan fazla olduklarından eminim, ancak benim bulabildiğim 286 harazat. Mekke-i Mükerreme’deki bazanatlar ki bunlar yer su tanklarıdır, 39 adettir. Bütün sular yer çekimi ile hareket ederler. Kaynaktan evlere kadar yer çekimi ile hareket eder. Bilimsel açıdan kanavat tasarımını incelediğimizde, onların konumlarının çok iyi seçildiğini görmemiz, Zübeyde Su Yolu’na güzellik katan diğer bir özellik. Bu konumların seçimi rastgele değil, bilimsel temellere göre yapılmıştır. Ve eminim ki, bu bilimsel seçimler en iyi bilim insanları tarafından yapılmıştır. Bu proje neden çok iyidir? Çünkü on iki yüzyıldır su taşımaya devam etmiştir. Herkes bugünlerde sürdürülebilirlikten bahsediyor. Eğer bu sistem on iki yüzyıldır su taşıyabiliyorsa, bu sürdürülebilir bir tasarımdır. Şimdi birçok yeni proje yapılıyor. On, on beş, yirmi sene sonra hiçbiri olmayacaklar. Ancak bu proje devam edecektir. Eğer iyi ele alınıp özen gösterilirse, eminim ki bu proje daha uzun yıllar var olacaktır.
Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
O su kaynağı etrafında İslam tarihi boyunca çok önemli gelişmeler olmuştur; yani bütün İslam âlemi, beş kıtada uzanan İslam âlemi, zemzem suyundan içmeyi hedeflemiştir ve buraya suyun gelmesi ve buradan suyun gitmesi hep İslam devletinin büyüklerinin zihnini meşgul etmiştir. İşte, Abbasi devrinden son Osmanlı devrine kadar bu konuda çok önemli suyolları inşa edilmiştir, su tedariki sağlanmıştır.
Anlatıcı
1517 ve 1919 yılları arasında kutsal topraklara hizmet veren Osmanlı, Abbasiler’den kendilerine kadar gelen bütün kuyuları temizletmiş, yeni kuyular açmış, sarnıç ve barajlar inşa etmiştir. Beytullah’ın kapılarına ulaşan büyük selleri önlemek için barajlar yapılan Mekke, İslam dünyasının odağı olduğundan, Osmanlı için de ayrı bir önem arz etmektedir.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Ayn-ı Zübeyde tabii ki, Zübeyde adındaki bir hanım tarafından inşa edildi. Ve pek çok kimse de İslamiyet’teki kadınların hiçbir aktivitesinin olmadığını itham eder. O bir kadındır ve tüm bunları uzun zaman önce, o inşa etmiştir.
Bir rivayete göre; bu çok pahalı bir projeydi. Proje için tüm parasını bitirince, işçilere ödeyecek parası kalmadığında elmaslarını satıyor, emeklerinin karşılığını ödeyebilmek için tüm elmaslarını Bağdat’ta satıyor. Ailesinden ve eşinden daha fazla para vermelerini istemiş. Bunun için çok para harcamış; ama on iki asırdır burada, onun için dua ediyoruz. Söylediğim gibi, Abbasi Halifesi’nden günümüze kadar ki tüm yönetici, prens ve diğer bu projeye destek olan herkese minnettarım;
Anlatıcı
İslam dünyasına, büyük ustaların yaptığı nadide eserleri kazandıran Osmanlı, tarih sahnesindeki yerini alır.
Devlet-i Âliye, mukaddes topraklar Osmanlı hâkimiyetine girmeden önce de, Haremeyn’e hizmet etme arzusunu ortaya koymuştur. Nitekim asırlar boyunca Osmanlı’nın bölge siyaseti, ‘hizmet götürme’ fikri üzerine bina edilmiş ve padişahlar kendilerini kutsal toprakların koruyucusu olarak görmüşlerdir. Hicaz bölgesi Memlük idaresinde iken, Osmanlı sultanlarının ve Türk halkının gönderdiği yardımlar, ecdadımızın mübarek beldelere karşı duyduğu muhabbeti ortaya koyar.
Prof. Dr. Zekai Şen
Her şeyden önce bizim Osmanlı Devleti zamanında da; oraya yapılmış özellikle, Mekke ve Medine-i Münevvere’ye yapılmış o kadar büyük hizmetler var. Bu gün umreye gidenler, hacca gidenler orada ilk defa Kabe’deki o revakları görürler. Bundan önce, ona yakın kale vardı, bölgeyi savunmak için. Ama bunların dışında pek görünmez su ile ilgili öyle büyük hizmetler gitmiştir ki Mekke ve Medine’ye Osmanlı döneminde.
Remzi Demirlikan
Osmanlı, Yavuz Sultan Selim Han zamanından başlayarak, Hicaz Bölgesi’ne hizmeti, en önde gelen hizmet olarak nitelendirmiş. Ve her zaman, her şartta, en büyük kriz, en büyük savaşlar döneminde dahi, Hicaz’a, Mekke, Medine ve çevresine yapılan hizmetleri aksatmamaya çalışmıştır. Bu hizmetlerin başında yol emniyeti, hacıların emniyeti, hacıların ulaşımının kolaylaştırılması, hacıların ihtiyaçlarının temini, su temini ve bütün bunlar ön sıralara, ve bunun yanında sağlık konuları, daima ön sıraları almıştır. Ve hiçbir zaman, Osmanlı Devleti’nin hiçbir padişahı bu işlerden kendini uzak tutmamış, bütün Osmanlı’nın özellikle son zamanlarındaki sıkıntılarına rağmen, çeşitli cephelerdeki savaşlara rağmen, bu hizmetler hiçbir zaman kesintiye uğramamıştır.
Anlatıcı
Çeşmeler, sarnıçlar, su kanalları ve su yolları…Her biri sanat eseri olarak nitelendirilebilecek bu yapılar, Osmanlı’nın İslam medeniyete taşıdığı hizmetin en incelikli izleri.
Dr. Ekrem Keleş
Müzdelife’de hala yapılan su depoları, Arafat’ta yapılan su depoları duruyor. Mekke-i Mükerreme’ye kadar getirmişler. Hacılara su sağlamışlardır. Ecdadımızın yine, Mekke-i Mükerreme’nin çevresinde ve çeşitli yerlerinde, bu amaçla yapmış olduğu pek çok Hayri, tesis hala daha bugün varlığını devam ettirmektedir. İslam medeniyeti, bir su medeniyetidir ve Selçuklular da, Osmanlılar da, ecdadımız bu daha bir önem kazanmıştır. Her tarafı çeşmeler, sarnıçlar, su kanalları, suyolları yapmıştır ecdadımız. Onların torunları olarak; özellikle milletimize düşen bu büyük şuuru bu büyük anlayışı devam ettirmek suretiyle, suyun önemini ehemmiyetini anlatmak ve yaşamak gerekiyor.
Anlatıcı
Yıldırım Bayazid, Çelebi Mehmed ve Sultan 2. Murat devirlerinde Surre Alayları ile hediyeler gönderilmiş ve geliri yüksek araziler Haremeyn adına vakfedilmiştir. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethinden elde edilen ganimetten bölgeye para aktarmıştır. Bununla birlikte, Hac yollarının güvenliği, Hicaz demir yolunun yapımı ve su sıkıntısını gidermek için gösterdiği gayret, Osmanlıların kutsal toprak koruyuculuğuna en büyük örneklerdir. Mimar Sinan tarafından yapılan kutsal topraklardaki bu tarihi yapı, su gibi aziz olmanın kanıtıdır. Öyle ki, uğruna bu eseri yaptığı Mihrimah Sultan, Mekkeliler için işlediği hayırla, bugün hala rahmetle anılmakta olan bir anne gibidir.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Abbasilerden sonra Osmanlı Devleti başa gelir. Birçok kere duymama rağmen, o hanımın ismini yanlış söylersem beni mazur görün. O iyi bir hanımdır ve hikayesi de çok güzeldir. İstanbullu bu hanım, Mekke’ye gelmiş ve Zübeyde Su Yolu’nda sorun tespit etmiştir. Peki ne yapmıştır? Tüm sorunları kendi cebinden harcayarak halletmiştir. Tamir için gerekli bütün parayı sağlamıştır. Ve suyun kaynağından, Mekke’de Harem’e ulaşması için büyük miktarda para vermiştir.
Anlatıcı
Rivayete göre, eşinin gördüğü bir rüya üzerine, Abbasi Hükümdarı Harun Reşid’in, Zübeyde Hatun adına MS. 780’de yaptırdığı, Taif Dağı’ndan Arafat’a uzanan 40 km uzunluğundaki suyolu, kutsal topraklarda bu güne ulaşan tarihi yapılardan ilkidir. Ardından gelen ise, Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’ın, kızları Mihrimah Sultan adına yapılan su yoludur. 1560’lı yıllarda, Arafat ve Mekke şehirleri arasına inşaa edilen, 24 km uzunluğundaki Mihrimah Sultan Su yolu, büyük usta Mimar Sinan’ın imzasını taşır.
Dr. Yahya Hamza Koshak
Uzun zaman sonra Mekke’ye gelen diğer sular tuzlulaşmaya ve azalmaya başladı. İnsanlar su eksikliğinden şikayet etmeye başladılar. Ta ki Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan’a kadar. Mina’nın suyunun Mekke’ye getirilmesi için emir verdi. Mihrimah Sultan Mina’dan bir su kanalıyla eski Zübeyde Pınarı, Emirliğin altında birleştirilmişti.
Eski Kral Faysal’ın sarayı şimdiki Emirliğin altında bulunan su kanalında, eski Taif yolundan gelen diğer Zübeyde kanalıyla birleştirilmişti.
Anlatıcı
Zübeyde Hatun’un kutsal topraklara, MS: 8. asırda bahşettiği su yolu, yüzyıllar sonra yine bir kadın tarafından ele alınıp, onarılmıştır. Bu sebepten ötürü Mihrimah Sultan, yalnızca işlediği hayırla değil, İslam dünyasında kadının yeri ve önemine dair de, tarihe büyük bir not düşmektedir.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Türkler, bizim Mahbes el Cin dediğimiz, Mekke’nin başından Harem bölgesine kadar olan Zübeyde Su Yolunu yapmışlardır. Tabii o hanım vasıtasıyla. O bir hanımdır ve bu iş için çok para harcamıştır. Yardım eden, birçok Türk sultanı daha vardır. Bu sultanlar, hakimiyetleri süresince eğer Zübeyde Su Yolu’na hasar gelirse, tamir için mühendisler ve işçiler göndermişlerdir. Hem Mekke’den yerel mühendisler hem de Mısır, Türkiye, Şam, İstanbul gibi komşu ülke ve şehirlerden mühendisler görevlendirilmiştir. Bütün bunlar dediğim gibi Osmanlı devrinde olmuştur.
Prof. Dr. Yakup Basmacı
Ve biz buradan İslam dünyasındaki birlik beraberliği, suyu hizmette nasıl kardeşliklerin, nasıl insanlar arasında yakınlıkları böylesine bin küsur sene sürdürülebileceğini görmekten çok bahtiyar olduk ve bunun bizim için de bir hayat tarzı olduğunu biliyorum.Osmanlı eserlerini korumak lazım; ama Osmanlı çalışmalarını bir fonksiyon, bir görev, bir hizmet verme, faydalı olma esasını tekrar gündeme getirirsek; bize yine yeni eserler projelendirme, inşa etme fırsatı verir.
Anlatıcı
Kutsal Topraklarda 400 yıl hizmet veren Osmanlı, en zor zamanlarında bile bu coğrafyayı ihmal etmemiştir. 2. Abdülhamit döneminde de, Kızıldeniz kıyısından Mekke’ye kadar uzanan 80 km’lik su isale hattı ve Mekke Suyolu Projesi, bu gün bile bir mühendislik harikası olarak, yeni çalışmalara ışık tutuyor. Yakın zamanda İstanbul’da ortaya çıkan; 1/4000 ölçekli ve tesviye eğrili Mekke Suyolu Haritası ise, Kutsal Topraklara Osmanlının verdiği önemin bir başka kanıtıdır.
Dr. Ekrem Keleş
İslam dininin suyla ilgili gerçekten o kadar güzel mesajları var ki, Mesela bunlardan birisi: suyun israf edilmemesi bunun için müminleri… Müminlere şöyle bir eğitim veriliyor. Bir nehrin kenarında , bir denizin kenarında, abdest alsanız dahi; su israf etmeyiniz. Akıp gidiyor – böyle büyük bir su düşünün – denizin kenarındasınız. Gölün kenarındasınız, yani orada ama insanlara suyu israf etmeme şuuru ve bilinci kazandırmak için orada dahi, suyun israf edilmeden kullanılmasını öğütler bizim kitaplarımız.
Anlatıcı
Küresel ısınma ve iklim değişikliği göz önüne alındığında, suyun taşıdığı önem bugün artık geçmişte olduğundan çok daha fazla. Bu sebeple İslam dünyası, oluşturulan ortak bilinç doğrultusunda, sürdürülebilir projelerin öncü olduğu çalışmaları, özveriyle hayata geçirmekte.
Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
Bu tarihi süreç, asırlar boyu sağlıklı bir şekilde, güvenli bir şekilde, devam etmiştir. Onun için; su gibi aziz ol dedikleri zaman, hakikatten suyun bizim için çok aziz bir şey olduğunu idrak ediyoruz. Bu idrakten hareketle, İslam İşbirliği Teşkilatı su vizyonunu hazırlamıştır. Çünkü bugün yirmi birinci asırda bundan sonraki devletler arasında, toplumlar arasında çıkacak sıkıntıların en önemli müsebbiplerinden birisi, su olacaktır. Suyun kendisi değil; suyun kıtlığı olacaktır.
Anlatıcı
Çekilip kuruyan su kaynakları sebebiyle, dünyamız günden güne çölleşiyor. Bu tehlike karşısında, hükümetler de dahil olmak üzere, yerel, bölgesel ve uluslararası kuruluşlar, suyun stratejik önemine işaret edip, bu doğrultuda çözüm arıyorlar. Mekke’nin su ihtiyacı için yapılan çalışmalar, bu doğrultuda önem kazanıyor.
Prof. Dr. Omar Eburizaiza
Mekke ve çevresi suyun tuzdan arınmasına bağımlıdır. Biz de, devlette, arındırma şebekelerinin arızalanması durumunda bize su sağlayacak bir yedek sistem inşa etmek istiyoruz. Bu ünitenin tasarımı için yanımızda 10 profesör bulunuyor. Şu an yer altı barajını tasarlıyoruz. Barajın arkasından suyu alıp kuyuların tamamını Arafat, Müzdelife ve Mina’daki depolara bağlayan kuyu sistemini de tasarlıyoruz.
Ayrıca, bu projenin güzelliğini, bilimsel boyutunu insanlara, hacılara, yerel halk ve ülkeye misafir olarak gelenlere gösterebilmek için bir müze yapmak istiyoruz. Bu projede bir çok güzel şey görebiliyorsunuz. Dekorasyon, bilim, hem yer altı hem yer üstü kanat tasarımını görebiliyorsunuz. Kaynağından evinize, suyun 40 mil boyunca yerçekimi ile geldiğini düşünün.
Anlatıcı
Öte yandan, Zemzem’in binlerce yıl kurumadığını ve bundan sonra da kurumayacağını ileri süren Mekke Belediye Başkanı Dr. Usama Al Bar, çok hızlı büyüyen Mekke’nin kimi sorunlarına açıklık getirdi. Mekke’nin, Hac dönemlerinde 4 milyona yakın nüfusa ulaştığını, tavaf alanının darlığı ve trafik sorununu çözmede kararlı olduklarını vurgulayan Usame Al Bar, ´Eskiden Kábe´de 300 bin kişi aynı anda ibadet yapabiliyordu. Eklediğimiz katlar sayesinde bu rakamı bir milyona kadar çıkarmıştık. Tavaf alanına eklenecek katlar ve yeni avlu sayesinde 2 milyon kişi aynı anda ibadet yapabilecek´ dedi. Kabe’nin duvarlarının hemen dışında Hac döneminin bitmesinin ardından, iş makinelerinin Ömer Dağı’nı dümdüz edeceğini açıklayan El Bar, bu sayede Kabe’nin avlusunun da genişleyeceğini belirtti.
Zemzem için inşaa edilen suyolu, günümüze ulaşana dek birçok onarım görmüş. Bugün ise, sürdürülebilir projelerle koruma altına alınmış durumda.
Günümüz mühendislerinin, şaheser olarak nitelendirdiği bu suyolu, Abbasi Dönemi’nden bu güne, işlediği hayırla adı rahmetle anılan bir kadının imzasını taşıyor; Zübeyde Hatun…
Abbasi Halifesi Harun Reşid’in eşi olan Zübeyde Hatun, gördüğü bir rüya üzerine, emeğini ve mal varlığını, zemzem suyunu hacıların hizmetine sunmaya vakfetmiştir. Ve kendi adını taşıyan Ayn-ı Zübeyde Su Yolu’nu, bugün hala örnek alınan bir teknikle, zamanın en iyi mühendislerine inşaa ettirmiştir.
Prof. Dr. Zekai Şen
Nedir Ayn-ı Zübeyde? diye soracak olursak. Düşünce harikası bir şey, o devirde yine. Şöyle bir şey, yerin altında su hareket etmek ister; ama çok küçük bir takım tanecikli ortamlar içinde hareket edemez. Ne yapmışlar? Şöyle bir şey düşünelim, mesela bir kanalizasyon kazısı yapılacak, borular döşenecek; önce bir çukur açıyoruz. Uzun boru güzergâhı boyunca, o kadar gelen bir çukur düşünün. Onun alt tarafına, böyle büyük kayalar konularak ne yapılıyor? Yerin altında yeraltı suyunu rahatlıkla hareket etmesi bir nevi boru gibi günümüzde. Ama boru bir yerde zayıflık olup, çöktüğü zaman bütün suyu ne yapar? Önünü keser. Bunlar böyle değil. Bu ne kadar? Bir kere çökmez; tamamen kayalardan ibarettir. Böyle yerin altına bir tünel düşünün, o tünel tabi insanların yürümesi gerekli yerleri de var; ama suyun yürümesi için kalın taşlarla, bloklarla veyahut da çakıllarla doldurulmuş doğal olarak hiçbir enerjiye, yer çekimi enerjisi dışında hiçbir enerjiye ihtiyaç duymadan, Taif’in oralardaki vadilerin üst kısımlarında Mekke’ye kadar su getirilmiştir.
Anlatıcı
Kutsal su zemzemin, Hz. Hacer’le başlayan öyküsünde, Zübeyde Hatun bu yolda adı anılan hayır sahibi bir diğer kadındır. Zemzemi anne şefkatiyle inananlara ulaştıran isimlere bir yenisi, Osmanlı Devri’nde eklenecektir. Ayn-ı Zübeyde Su Yolu, Kanuni Dönemi’ne ait öteki şaheserlerle onarılıp, yenilenecektir.
Mehmet Ali Bulut
Mekke dişi… Her ne kadar erkek görünse de, esasında dişi bir şehirdir ve şeyle ilintilidir, üç kadınla ilintilidir. Çok enteresan bir şekilde, bir kere kuruluşunun temelinde kadın var, Hacer vardır. Sonra o susuz kaldığı zaman ona ilk defa su imdadını yapan bireysel bir kadın, yani bireysel imkanlarıyla Harun Reşid’in hanımı Zübeyde. O, su getirir sonra bu su yolu bozulduğunda tekrar Mekke’de su sıkıntısı başladığında, yine bir kadın devreye girer, Kanun-i Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan ve o da oraya su götürür.
Anlatıcı
Hz. Hacer’in doğuşuna tanık olduğu Zemzem, Abbasi Dönemi’nde Zübeyde Hatun’un işlediği hayırla bir suyoluna kavuşmuş. Osmanlı Devri’nde ise, bu suyolu Mihrimah Sultan’ın özverisiyle yenilenip, Hacılara hizmet etmeye devam etmiştir.
Samet Aykaç
Hemen sağımızda görmüş olduğunuz bu nokta, Ayn-ı Zübeyde diye bilinen Harun Reşid’in hanımı Zübeyde Annemiz’in buradan kırk kilometre uzaklıkta olan bir su kaynağından, hacıların su ihtiyacını gidermek için kendi bütün şahsi servetini kullanarak; -devlet hazinesinden hiçbir şey harcamadan- bütün şahsi servetini kullanarak getirmiş olduğu bir su kanalıdır. Hacıların hizmetine sunmuştur.
Anlatıcı
Beş kıtaya uzanan İslam dünyası için Mekke, her daim odak noktası olmuştur. Osmanlı Devleti ise, henüz kutsal topraklar kendi hakimiyetine girmeden önce dahi, Haremeyn’e hizmet etmek arzusunu ifade etmiştir. Ve Osmanlı; Arap Yarımadası’nda hakimiyet sürdüğü 1517 ve 1919 yılları arasında, tam 400 yıl boyunca Zemzem ve su yollarıyla ilgili önemli çalışmalara imza atmıştır.
Mehmet Ali Bulut
Yavuz Sultan Selim, Kanuni’ye yazıyor Mısır’da. Bundan böyle diyor: “Ey oğul, bir hacı, yani hacı adayı evinden çıkıp da Kabe’ye varamazsa, yani insanların müdahelesinden dolayı, bunun mesulü biziz” diyor. Bakın iş burada saklıdır. Evinden herhangi dünyanın, herhangi bir yerinden yola çıkıp da Mekke’ye ulaşmamak bizim kaygımızdır artık, diyor. Herkes ulaşacak, diyor. Felsefe budur.
Remzi Demirlikan
Bu hizmetlerin içinde sayılabilecek ve bugüne kadar gelen pek çok tesisler vardır. Onların başında Ayn-ı Zübeyde’ye yapılan ilaveler ve bakım, tamir, onarımlar. Ayrıca gemi yoluyla Arabistan’a, Hicaz’a ulaşan hacıların ilk kapısı olan Cidde’de yapılan su yapıları… Cidde’de şu an Vezir Suyu tabir edilen Ayn-ı Vezir tabir edilen bir suyla, Cidde’ye su getirilmektedir.
Anlatıcı
Osmanlı Devleti, kutsal topraklarda var olanı muhafaza etmek göreviyle, kanallar, köprüler ve kuyuları yenilemiş, kullanılmaz halde olan yapıları onarıp temizlemiştir. Bu hizmetler arasında, Zemzem ve Ayn-ı Zübeyde Su Yolu’yla ilişkin olanlar, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde, kızı Mihrimah Sultan’ın kutsal topraklara ve Zübeyde Hatun’a duyduğu yakınlıkla tecelli etmiştir.
Samet Aykaç
Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan’ın tekrar restoresini yapmış olduğu bu su kanalı, buradan Müzdelife’ye kadar; hatta Mekke’ye kadar götürülmüştür ve hacıların hizmetine bu şekilde sunulmuştur.
Anlatıcı
Osmanlı Padişahı Sultan Selim, haremin her şeyini tümüyle yenilemiştir. 500’den fazla revak (kubbe) yaptırmış ve kubbeler içerden de İslam sanatıyla süslenmiştir.Öte yandan, Osmanlı’nın, kutsal topraklarda hüküm sürdüğü dört yüz sene içinde, Mihrimah Sultan’la başlayan su ve suyolu hizmetleri, Abdülhamit Han dönemine dek, aralıklarla devam etmiştir.
Remzi Demirlikan
Abdülhamit Han, oradaki hacıların ve oradaki insanların suya kavuşması, sudan mahrum olmaması için, gününün en ileri teknolojilerini kullanarak ve Arabistan’da da, dünyada da ilklerden olan ve bugün de salination, yani deniz suyunun arıtılması olarak adlandırılan, Arapçası da tahriye, tatlılaştırmak manasında geçen ilk su arıtım, denizden suyun alınarak arıtılma tesisi, 1900’lü senelerde kuruluyor ve 1904-1905 senelerinde hizmete giriyor.
Anlatıcı
4 bin yıldır tüm İslam dünyasına bir inanç simgesi olarak şifa veren zemzem, ardındaki Osmanlı izleriyle de, geçmişten gelen bir diğer mirası günümüze taşıyor. Devlet-i Aliye’nin, kutsal topraklara duyduğu saygı ve sevginin ifadesi, Zemzem için yapılmış nadide eserlerle anlam buluyor. Kutsal suyun izinden çıktığımız yolculuk, Osmanlı’dan bugüne uzanacak. Ve Hac yolunda birleşen gönüller, Zemzemin şifasıyla, inancın birliğiyle dile gelecek… Hac ve Umre ziyareti için kutsal topraklara giden müminlerin izlenimleri ve yaşamlarına iz bırakan etkileri; yeni hac ve umreye gideceklere, ilham kaynağı olacak ve kutsal yolculuklarına ışık tutacaktır…
Küresel ısınma ve iklim değişimiyle beraber, dünyayı bekleyen en önemli tehlikelerden biri susuzluk. Yeryüzündeki her su kaynağı gibi, zemzemin de bu anlamda bilinçli tüketimi, tüm insanlık için büyük önem taşıyor. İslam dünyasının su tüketimi adına yaptığı ortak çalışmalar, zemzem için alınan önlemleri de beraberinde getiriyor. Dünya Sağlık Örgütü, UNESCO ve İslam İşbirliği Teşkilatı gibi, pek çok ulusal ve uluslararası kuruluşların temsilcileri, suyun stratejik önemi ve su kullanım bilinci, yani su kültürü ve su vizyonu konusunda ciddi çalışmalar yapıyorlar.
Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu
Bütün İslam ülkelerinin, bizim teşkilata bağlı 57 ülkeden su ile görevli bakanları bir araya getirerek bir belge hazırladık. Uzun bir teknik hazırlıktan sonra, bu belge bakanların toplantısına sunuldu ve bakanlar, 57 ülkenin bakanları, bunu kabul ettiler. Şimdi bu su vizyonu; İslam ülkeleri arasındaki su konusunda işbirliğinin nasıl yapılacağını, suya karşı muamelemizin nasıl olacağını ve suyun gerçekten aziz bir varlık olarak, nasıl korunması ve en iyi şekilde kullanılmasını sağlayacak temel prensipleri, parametreleri tespit etmiştir. Bizim temennimiz bu su vizyonu belgesi etrafında, İslam ülkelerinin hükümetlerinin işbirliğini en kısa zamanda somut neticelere ulaşmasıdır…
—————————————————————————
Belgesel Yönetmeni, Metin Yazarı: Dursun ÖZDEN
ozdendursun@gmail.com
