Reyhan Moru ARAPGİR.
Dursun ÖZDEN (Travel Writer).
‘Mor dudaklı, o dağlar kızı reyhan
O ballı, şifalı orcik ile şaha kalkan
Köhnü Arapgir karası, o aşk şırası
Gök oğuz sancağı-alı ak, ulu hakan
Danişmend Emiroğlu alevinde yanan
Arapgir’e aşkla gel, merhaba! her an
Aksakal otağı-yoleri yatağı millet han.’ DÖ.
Malatya’nın Arapgir ilçesinde, 2023 Eylül ayı sonunda, Samime Aydınlar Kültür Merkezi Salonunda yapılan; Arapgir Belediyesi ile Oğuz Boyları Derneği’nin ortaklaşa düzenlediği; “3. Uluslarası Oğuz Boyları Sempozyumu” nedeniyle, aldığım bir davet üzerine gittiğim, Arapgir’i tanıma ve tanıtma fırsatım doğdu. Aslen Malatyalı olan zamanın Başbakanı ve Cumhurbaşkanı Turgut Özal döneminde; Milli Eğitim-Gençlik ve Spor eski Bakanı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik eski Bakanı; bir Malatya sevdalısı ve bir Arapgir tutkunu olan, hukukçu Metin Emiroğlu’nun isteği ve desteği üzerine, adı geçen etkinliğe katıldım. Etkinlik kapsamında; UNESCO-IHP Dünya Su Forumu toplantılarında da izlenen “Uygarlık Harikası-Uygur Karızları” belgeseli gösterimi yaptım.
Eski Bakan Metin Emiroğlu’nun, “Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde pek çok paşa yetiştiren; bir Danışmend BoyuEmiroğlu soy ağacı gölgesinde, Karadeniz Bölgesi başta olmak üzere; Anadolu coğrafyasında, zafer burçlarında dalgalanan Oğuz Türk Kültürü” üzerine sunumu dikkat çekti. Belediye Başkanı Haluk Cömertoğlu’nun heyecanlı konuşması ayakta alkışlandı. Cem Vakfı Malatya Şube Başkanı Eşref Doğan’ın huzur ve barış içerikli konuşması anlamlıydı. Etkinliği organize eden, aslen Arapgirli olan Niğde Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Talas ve öteki konuşmacıların yanı sıra, Prof. Dr. Nevzat Topal; “Niğde ve çevresinde bulunan Oğuz Boyları ve Aşiretlerin İskanı” üzerine yaptığı öz konuşma dikkat çekti. İlçeye yeni atanan genç Arapgir Kaymakamı Fikri Badioğlu’nun güven veren kısa konuşması alkışlandı. Etkinlik sonrası, Arapgir Belediyesi’nin desteği ile Arapgir merkez ve köylerini gezdim ve bol fotoğraf çekip, röportajlar yaptım. Farklı ve özgün bir iç gezi dosyası hazırladım sizler için…
Bir kente, bir gezi alanına nasıl gidilir diye telaşlanırız bazen. Arapgir’e ulaşım çok kolay. Malatya ve Elazığ Havalimanı’ndan ulaşabilirsiniz. Şehirlerarası otobüsle ve kendi binek otonuzla da gidebilirsiniz. Özellikle şehirlerarası ve köy yolları biraz virajlı da olsa, asfaltlı olan kara yolları, çift yönlü ve iyi bakımlı. Asgari ücretli, mavi yakalı karayolları taşeron işçisi emekçileri iyi çalışıyor… Arapgir Belediyesi Kültür Müdürü Mesut Kavas’ın kent kültürü ve tarihini anlatan derin katkısı yanı sıra; Belediye Meclisi Üyesi Metin Bölükbaşı’nın konuklara olan ilgisi ve kentin tanıtımı hevesi takdire şayandır. Öte yandan, rehber arkadaşım Mustafa Bulut (Arapgir Belediyesi’nde Kültür ve Sosyal İşler Şefi) kılavuzluğunda, kent merkezi ve köyleri tanıma gezim oldukça verimli geçti, Teşekkürler Başkan, eyvallah Mustafa bey ve sürücü kardeşler…
Yaklaşık 10 aydır, 10 bin nüfuslu, okuyanı, yazanı ve pek çok ünlüsüyle bilinen, Malatya’nın aydınlık yüzü olarak algılanan Arapgir’e; ulusal basın, günlük gazete, dergi ve bülten gelmiyor… Arapgir halkı ise; uzun zamandır (1954 yılından bu yana) ilçede haftalık olarak düzenli basılan, tek süreli yayın olan ARAPGİR POSTASI Gazetesi’ne abone olup, bu eksikliği gidermeye çözüm bulmuş durumda… Arapgir halkının ve esnafın çok sevdiği Arapgirli eski bakan Metin Emiroğlu ile ziyaret ettiğimiz, Arapgir Postası tesislerini gezdik. Gazetenin Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Kamuran Sezer bize; gazete ve kent hakkında bilgi verdi. Değerli meslektaşım sayın Sezer, dost kahvesi eşliğinde, reyhan şerbeti ikram etti…
Arapkir’de gezilip görülmesi gerekli yerler
Tarih, kültür, uygarlık ve doğal yaşam kenti, alternatif turizm potansiyeli, devlet adamları, sanatçılar, paşalar diyarı ve coğrafi işaretli Köhnü Üzümün Başkenti olan Malatya’nın aydınlık yüzü Arapgir’de; mutlaka görmeniz gerekli yerlerin başında şu yerler gelmektedir: Hiç kuşkusuz Arapgir’de, en beğendiğim yerlerin başında “Metin Emiroğlu Konağı ve Tarihi Park Bahçe Alanı” gelmektedir. Burası, Milli Eğitim-Gençlik ve Spor eski Bakanlarından Metin Emiroğlu’nun babasına ait 180 yıllık taş, ahşap ve kerpiç karışımlı üç kat ve ekleri olan konak, aslına uygun restore edilmiştir. Konağın bahçesinde, “Bellek 1071 Tarih Parkı ve Tematik Müze” yer almaktadır. Konağın yapımına büyük katkı sağlayan sayın Metin Emiroğlu ve özel konuğu, işadamı Mehmet Mermer ile dolunayın gölgesinde, terasta kahve molası vermenin dayanılmaz hafifliğini yaşadım.
Öte yandan; kent merkezinde bulunan Asım Külah Evi’nde İsmet Paşa’nın yatak odası ve bu müze evde bulunan etnografik araç ve gereçler görülmeye değer. Arapgir’e gelipte şu mekanları da görmelisiniz: Millet Hanı, Mirliva Ahmetbey Camisi, Şakir Paşa Camisi, Yüzme Havuzu, 1915 Çanakkale Savaşında Nusret Mayın Gemizi Komutanı ve Mustafa Kemal Paşa’nın silah arkadaşı olan Cevat Çobanlı Konağı, Solucan Gübresi yapım yeri, Küçükbaş hayvan ağılı, Ermeni Mezarlığı, Kozluk Çayı Köprüsü, Üzüm Bağları ve Pekmez ve cevizli üzüm sucuğu yapımı, Reyhan Tarlası, Meydan ve Kale Köprüsü, Gümrükçü Osmanpaşa Camisi, “Anayaso” ve “Emmioğlu” şiirleri şairi Şemsi Belli ve öteki Arapgirli Şair ve Yazar Heykeli, Molla Eyüp Kütüphanesi, Caferpaşa Camisi, Üzümü ve bademi ile ünlü olan Onar Köyü Kaya Mezarları ve Tarihi Cemevi, Asım Külah Evi, Saldek (Yazılı) Köyü yakınlarında bulunan Şarap Fabrikası, Kayakesen Köyünde Yukarı çeşme, Orta çeşme ve Güğümcü Hüseyin Ağa Çeşmesi yanı sıra; Kozluk Çayı çevresinde bulunan mesire alanını yurt tutan, klarneti, cümbüşü, sazı ve sözü ile konuklarına müzik ziyafeti sunan, çayda aynalı söğüt dalı ile traş olan, bilge kişi, Arapgir Tarzanı Ümit Aydın dosttan, bir Arapgir Ağzı değiş dinlemenin tam zamanı: “Atım var, katırım var / Gümüşten satırım var / Seni alır kaçarım / Babanın hatırı var …” diyen, aksakal bilge dervişin otağı yanında, çadır ve karavan ile kamp turizmi yapmanın en doğal, en eğlenceli ve en güvenli olması tercih konusudur… Selam olsun Arapgir Tarzanı’na!..
Türkülerde yaşayan ve kaybolan el sanatları, nice sevda öykülerine esin kaynağı olmuştur… Üç harfli market tuzaklarına karşı, bu kentte hala ayakta durmaya direnen; bakkal, manav, tüpçü, kalaycı, bakırcı, pideci, berber, terzi, derici ve küçük el zanaatkar ustaları ve çırakları çalışıyor.. Özellikle kendi dalında yaşayan tek ayakkabı ustası olan; Kunduracı Erol Hakan, sipariş üzerine, ahşap çivi ile tabaklı deri kundura ve ayakkabı yapıp satan emektar usta; “çırak bulamadığı ve kendisinin ölümünün ardından, bu mesleğin yok olup gideceğinden dolayı çok üzüldüğünü” söyledi. Her şeye karşın; geç vakitlere dek konaklama yerleri, meyhane ve lokantalar açık ve tahinlisi ile ünlü Arapgir Pidesici her an hizmetinizde…
Öğlen ve akşam yemeklerini yediğim, küçük çaplı etkinliklere uygun ve ilçe merkezde bulunan tarihi bir kervansaray olan ve aslına uygun ahşap ağırlıklı restore edilip yenilenen iki katlı, konukların yatma ve yemek gereksinimlerini de karşılayan; “Millet Hanı” aynı zamanda, geleneksel Arapgir Mutfak Kültürü (Gastronomi) örneklerini de sunmaktadır. Bu yemeklerden bazıları şunlardır: Mahluta Çorbası, Akıtma Bıcığı, Arapgir Kızartması, Arapgir Dolaması, Kayısı Kavurması, Delinkız Helvası ve Delikız Baklavası yanında sunulan Arapgir Köhnü Üzümü ardından, Arapgir adı ile özdeşleşen Reyhan Şerbeti ve Reyhan Çayı içmeyi unutmayınız… Millet Hanı mutfağında ve servisinde çalışan, Arapgir Belediyesi personeli ve “Arapgir Kadınlar Dayanışma Derneği” üyesi olan, bu güler yüzlü, emekçi kadınların hizmetini ve konukseverliğini, ayakta alkışlıyorum…
Malatya’nın bu şirin yaşam alanı olan Arapgir ilçesi; adıyla anılan, kayısı üretiminin yapılmadığı ama farklı marka kent olma özelliğiyle simgeleşen; Tıbbı aromatik bitkiler kategorisinde coğrafi işaret belgeli olan Mor Reyhan şerbeti, reyhan çayı, reyhan reçeli, reyhan baharatı, reyhan sabunu, reyhan lokumu, reyhan kolonyası ve tescilli Arapgir Köhnü üzümü, kaliteli şarabı, bademli ve cevizli sucuk (Orcik) ile bal parmak pekmez yemek şifalı, sağlıklı ve faydalıdır. Doğal su gözesinde-kaynağında çağlayan meşe oluklu pınarları, temiz havası, organik yiyecekleri ve akar dere-tarihi köprü kenarlarında bulunan mesire yerleri, Demirciler Sanat Sokağı, Millet Hanı Kervansarayı, öteki zengin tarihi miraslar, milli kültür, dağcılık, yürüyüş, kamp alanları ve konuksever insanları ile yeni konuklarını bekliyor Arapgir…
Alternatif Turizm Potansiyeli bakımından; yaklaşık 10 bin nüfusu ile 1200 metre rakımlı bir vadide bulunan Arapgir ile il merkezi Malatya arası, 120 km uzaklıkladır. Arapgir bölgede, doğal ve kültürel bir çekim merkezi olmaya adaydır. Son Malatya depremi ardından, güvenli yaşam alanı diye, pek çok depremzedeyi konuk etmişti. Bu yardımsever-konuksever Arapgir halkının farklı dil, inanç ve kültürel zenginliği, kardeşçe birlikte yaşama kültürüne dönüştüren, sağduyulu ve barış içinde birlikte yaşamaya örnek olmaları ile dikkat çekiyorlar. Tarihi kökleri derin olan Arapgir halkı; vatansever, insancıl, hoşgörülü ve paylaşımcı geleneksel davranışı, (yasal-etik ve ahlaki değerlere uyan, hakları-özgürlükleri ve sorumluluklarını bilen, çağdaş yurttaş olma bilinci ile) demokrasi kültürünü özümseyen ve bölücü-çağdışı-geri-köhne eğilimlere karşı duran; Cumhuriyetimizin 100. Yılında, “Atatürk Yeniden” diyen; ‘Aydınlık Türkiye’ sevdalısıdır Arapgir halkı…
Arapgir, çokça ünlü paşa, komutan, bürokrat, hukuk-iş-yatırım-turizm vb. iş kollarında teknik-uzman insan-devlet adamı ve sanatçı yetiştirmiştir. Arapgir halkı; barışçıl, çalışkan, atılımcı, girişimci, özverili, özgür ruhu, çağdaş demokrasi özlemi ve bilinciyle, 10 bin yıllık Anadolu Medeniyeti mirasını ve kültürünü korumakta ve yaşatmakta kararlı görünüyor ve örnek çağdaş yuttaş olma geleneğini sürdürüyor…
Arapgir halkı; yalnızca örnek ve öncü tarihi misyonu ve vatansever duruşu yanı sıra; zengin yeme-içme kültür mirasımız olarak; bizi size-sizi bize ya da bizi bize yakınlaştırmanın, sevgimizi sebil eyleyip-dayanışma ruhu ile donanıp biz olmanın, tüm zengin farklılıklarımıza karşın, barış ve huzur içinde-kardeşçe birlikte yaşamının reçetesi ve her yaşta, yaşamı yaşamanın şifalı sırrıdır Arapgir…
Aslen Fazilet Partisi kökenli, iki dönem AKP’den ve son bir dönemde CHP’den seçilen Belediye Başkanı Haluk Cömertoğlu; “Arapgirli olmak, bir ayrıcalıktır ve gurur meselesidir. Biz, binlerce yıldır, akil-aksakal atalarımızın aralıksız sürdürdüğü; kesintisiz ve düzenli devlet ve hizmet geleneği ışığında; planlı ve istikrarlı, kolektif kamu iradesi ruhi ile çalışıyoruz, Arapgir’e hizmette sınır ve engel tanımıyoruz…” dedi.
“3, Uluslararası Oğuz Boyları Sempozyumu, 28-30 Eylül 2023, Arapgir” etkinliğine ev sahipliği yapan ve konukları en güzel şekilde ağırlayan Belediye Başkanı başta olmak üzere, tüm çalışkan ekibi, ilçeye gelen bilim insanlarından ve uzmanlardan tam not aldılar… Arapgir halkı; vatanın bölünmez bütünlüğüne sahip çıkan, halkının huzur ve mutluluğunu savunan, konut-yol-su ve doğalgaz gibi kentin temel alt-üstyapı sorunlarını çözen, Atatürk ilkelerine ve Cumhuriyet Devrimlerine sahip çıkmakta kararlı görünen, Haluk Başkanı seviyor ve alkışlıyorlar. Yeni dönemde de başkan olarak destekleyeceklerini dile getiriyorlar… Cem Vakfı Malatya Şube Başkanı Eşref Doğan ile olan diyalog ve onlara olan desteğin süreceğini dile getiren Haluk Başkan’a olan halkın sevgisi ve desteği giderek artıyor…
Arapgir’de bulunan pek çok Alevi köylerinden biri olan, tarihi bir inanç ve kültür turizm merkezi özelliğini koruyan Onar Köyü’nde; Antik Çağdan kalan pek çok Kaya Mezarların yanında yer alan, Anadolu’nun en eski cem evlerinden biri olan ve 800 yıllık tarihi geçmişi ile hala ayakta duran, Büyükocak Cemevi’nde; Erenler Dergahının piri, (bu güvenli coğrafyayı yurt edinen) Şeyh Hasan Onar’ın torunu, (Pir Sultan Abdal ve Kemal Atatürk sevdalısı) Ocakzade Hüseyin Kaya’nın, başında Atatürk imzalı şapkası altında, yaşlı ama delikanlı tavrıyla, bana verdiği çok özel röportajda; Uzak Asya’dan Anadolu’ya,Horasan’dan Arapgir’e ‘bir kısrak başı gibi uzanan’ zorlu ve uzun geçen, bu kutsal yolun sırrını ve tarihi akışını; duygu yüklü, şiirsel, destansı, yalın, süssüz, anlaşılır ve akıcı (Öz Türkçe bir dille) anlatımı; aksakal bilge derviş duruşu ve söylemiyle, sazı ve sözü eşliğinde, tarihi cemevinin ana-taşıyıcı yeraltı mazgallarını ayakta tutan, Kutsal Kiraz Ağacı gövdesine sarılmanın ve döne döne, yan yana, yana yana; kutsal ateşin alev kanatlarına tutunup, şaman zikirinde; semada semah dönmenin kam zamanı, tam zamanı yaşatıyor…
Yolunuz, Arapgir topraklarına düşerse, bu yerde çokça bulunan tarihi kaya mezarları ve 800 yıllık en eski Cemevi ile ünlü, Arapgir’in aydınlık yüzü, Antik Çağdan Selçukluya, Danışmend Oğullarından Osmanlıya, Cumhuriyetten bu güne uzanan, pek çok tarihi olayların izleri bulunanbir inanç ve kültür turizm merkezi olmasına karşın; açık ilkokulu bile olmayan Onar Köyü için yazılmış sanki bu şiir. Şair Ahmet Kutsi Tecer;“Orda bir köy var uzakta; gitmesekte, görmesekte, o köy bizim köyümüzdür…” dizelerini anımsayarak; inadına, unutulmuş Onar Köyü’nü gezip gördük; sizde ziyaret ediniz, yeniden…
Seçimden seçime politikacıların anımsadığı, bir avuç yoksul ama gönlü varsıl konuksever, insan sever, doğa sever, vatansever, candan ve dost olan, sevgisini sebil eyeleyen bu köylü halkın, kendi elleriyle üretip, hazırladığı doğal yiyeceklerden ve hediyelik eşyalardan satın almayı unutmayınız… Onar Köyü’nde yeni yapılan ama hep kapalı olan Cemevi aşhanesi, cem ve semah salonu, mescidi, etnografya müzesi, kütüphanesi, adak-kurban yeri, temiz ve bakımlı kadın-erkek konukevi, tuvaletler ve yemekhanesi ile her mevsim, yeni konuklarını bekliyor…
Tarih, kültür, inanç, gastronomi, doğa ve alternatif turizm potansiyeli olan bu bereketli topraklar; ilgili tüm yetkililerin desteğini bekliyor… Bu köyden yetişip, yurtdışında ve başka kentlerde yaşayan varsıl olan herkesin katkısı ve dayanışması beklenmektedir… Bu çağrı, Arapgir merkez ve tüm köyleri içinde geçerlidir… Bu bereketli kültür harmanı, turizm açısından bir cazibe merkezine dönüşebilir…
Yaklaşık 50 yıldır, dünyanın 99 haline tanıklık eden ve Anadolu coğrafyasını arşınlayan bir gezi yazarı, belgeselci, gazeteci ve şair olarak; merakla hayatı keşfetmek, ilgilileri uyarmak, tanıtmak, belgelemek, korumak ve işin takipçisi olmak; bu ülkenin bir aydını ve bir basın mensubu olarak, yurttaşlık görevi ve sorumluluğunu taşımaktayım… Bu bilinçle koşturuyorum…
Turizm ve evrensel nitelikli keşfetme merakını, belgeli somut yaşamı tehdit eden; deprem, yangın, tsunami, hortum ve sel gibi doğal afetleri tetikleyen, bilinçli-bilinçsiz kötü-riskli yapılaşmalar, cehalet ve bilim dışı yöntemler, derin denizlerde, çöllerde, yeraltı ve yer üstünde nükleer silah denemeleri, kutuplarda açılan kara delikler, iklim değişikliğini körükleyen vahşi silahlanma ve sanayileşme, hava-su ve toprağın intikamı, başka gezegenlerden gelen barış elçisi komşularımızı öldürmemiz, Anadolu’nun zenginlik kaynağı toryum, uranyum, bor, altın, gümüş, bakır, linyit, krom, petrol ve doğalgaz gibi madenlerin yabancılara peşkeş çekilmesi, bu alanlarda vatan topraklarının gizli-açık ruhsatlandırılıp satışı ve yağmalanması, savaş ve göçler, geleceğimizi tehdit ediyor. Bu vahşi sistem, temiz çevreyi, acımasızca doğayı yağmalama ve yok etme hovardalığı, hileli ve kontrolsüz maden arama, çıkarma, orman ve yeşil alanları yakma-yok etme, plansız iskan, imar, yapım ve inşaat uygulamaları, insan eliyle yok edilen doğa, kültürel-sanatsal-estetik, tarihi miraslarımız, turizm potansiyel değerlerimiz ve tüm canlılar için; doğal hayatı ve çevriyi korumak için, görev başına…
Turistler; sağlıklı, güvenli, temiz, hoşgörülü, çevreci, barış ve huzurlu, vicdanlı, yalansız ve dolansız insan ilişkileri, konuksever ve dost ortam, zaman ve ülkeleri tercih eder ve seçerler. Yeniden o ülkelere gelmeleri için, uluslararası evrensel ve ulusal standartlara dikkat ederler ve önemserler. Bu yönde birbirlerine tavsiye ederler. O ülke ve o mekanlar hakkında puan verir ve değerlendirirler… Kendi içinde överler-söverler-ödüllendirirler ve cezalandırırlar… Turisti kazıklamadan ve yeniden gelmesini sağlamanın yolu açık ve nettir… Gezmek ve görmenin çok koşulu ve yazılı olmayan çokça yaptırımı vardır. Unutmayalım…
Malatya’nın bu şirin ilçesi, Reyhan Moru Kokulu ARAPGİR’e yeniden gelmeniz için, pek çok neden bulunmaktadır… Dünyada başka bir benzeri bulunmayan; Arapgir Köhnü Üzümü (Arapgir Karası) ve zengin folklorik kültürü olangüler yüzlü, konuk sever Arapgir Halkı bizi çağırıyor, yeniden…
Daha mutlu ve huzurlu yaşanası bir dünyada; keşfedilmeyi, tanıtılmayı bekleyen; Dünyanın başka coğrafyaları ve Anadolu’nun saklı doğası, doğal ve zengin kültür miraslarında buluşmak dileğiyle, dostlukla…
Misyoner coğrafyacı-gezginlere inat, Piri Reis ve İbn-i Batuta’nın izinde; Modern Seyyah, Yoleri Gezgin Derviş; hayatı yeniden keşfetmek için yollarda yine… Yolunuz ve bahtınız açık olsun…
Kaynak: www.dursunozden.com.tr
